قال الله الحکیم فی کتابه الکریم:

وَ مِنْهُمُ اَلَّذِينَ يُؤْذُونَ اَلنَّبِيَّ وَ يَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللََّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ رَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ اَلَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اَللََّهِ لَهُمْ عَذََابٌ أَلِيمٌ‏ (سوره توبه آیه۶۱)

از آنها کسانی هستند که پیامبر را آزار می‌دهند و می‌گویند: «او آدم خوش‌باوری است!» بگو: «خوش‌باور بودن او به نفع شماست! (ولی بدانید) او به خدا ایمان دارد؛ و (تنها) مؤمنان را تصدیق می‌کند؛ و رحمت است برای کسانی از شما که ایمان آورده‌اند!» و آنها که رسول خدا را آزار می‌دهند، عذاب دردناکی دارند.

 

پیش شرط های گفتگوی موثر و تعامل کلامی خوب با همسر

• برطرف کردن موانع گفتگو: تا موانع ارتباطی برطرف نشود یک گفتگوی خوب شکل نمی گیرد.

موانع گفتگو:

۱- مسئله بی برنامگی:

ما برای تعامل کلامی با همسر خود باید برنامه و زمانی مشخص داشته باشیم؛ یعنی گفتگو باید هر روز بین همسران صورت بگیرد. البته منظور گفتگوی معمولی که همسران هر روز دارند نیست؛ بلکه زمانی برای حل مسائل موجود در زندگی بین همسران است؛

راهکار اول: از قبل زمانی را در طول روز یا شب برای این کار مشخص کرده و انجام دهیم.

راهکار دوم: برای گفتگو ها هدف مشخصی قرار داده شود؛ زیرا این مانند گفتگوی معمولی نیست که بدون هدف وارد آن شویم. بلکه زمانی که می خواهیم مشکلی را با همسر خود حل کنیم یا ارتباط خود را ارتقاء دهیم باید هدف مشخص داشته باشیم.

مثال: همسر عزیزم امشب ساعت ۹:۳۰ تا ۱۰ در مورد به مهد کودک فرستادن فرزندان صحبت خواهیم کرد. که آیا به مهد بفرستیم یا نه؟ به کدام مهد بفرستیم بهتر است؟

۲- استفاده افراطی از رسانه ها:

امروزه تلویزیون دایره ارتباطی خانواده ها را به نیم دایره تبدیل کرده است، به جای این که اعضای خانواده با هم صحبت بکنند، جلوی تلویزیون می نشینند تا تلویزیون برای آن ها صحبت کند.

تحقیقات انجام شده نشان می دهد، افرادی که در طول روز بیشتر از ۳ ساعت به برنامه های تلویزیونی توجه دارند، چندین سال از عمرشان کاسته می شود. این مورد در سلامت جسمی و روحی ما تاثیر گذار است. و فرهنگ بدی در جامعه ما شده است.

راهکار این موضوع، رفتن به سمت تلویزیون با برنامه ریزی است که ما برای دیدن برنامه های تلویزیون برنامه داشته باشیم.

یکی دیگر از رسانه ها تلفن همراه است که امروزه یک معضل شده و برای برخورد با آن باید راهکار داشته باشیم.

در تحقیقات به عمل آمده به نتیجه رسیده اند که هنگام استفاده از تلفن های همراه هوشمند دقیقا همان قسمت از مغز فعال می شود که هنگام گفتگوی با همسر فعال می شود این مورد از اسکن های مغزی به دست آمده است؛ پس زمانی که ما با تلفن همراه هوشمند بیش از حد کار کنیم، دیگر انگیزه ای برای گفتگو با همسر خود نخواهیم داشت. اگر تلویزیون دایره ارتباطی خانواده ها را نیم دایره کرده است، تلفن همراه همان نیم دایره را به نقطه تبدیل کرده است. امروزه با حضور در خانواده ها مشاهده خواهید کرد که  اعضای خانواده هر کدام در گوشه ای با تلفن همراه خود مشغول هستند.

کارشناسان برای ارزیابی کیفی و کمی استفاده از تلفن همراه معیار داده اند و بیان کرده اند، هر فردی که بیش از ۱۴ ساعت در هفته از تلفن همراه استفاده کند، یعنی ۲ ساعت در روز، البته به غیر از استفاده های کاری، یعنی ۲ ساعت استفاده غیرکاری در روز نشان دهنده اعتیاد به فضای مجازی است و اکثر علامت های اعتیاد را مانند معتادان مواد مخدر را داراست. و در معیار کیفی می توان بیان داشت، هر چند زمان استفاده ما کمتر از دو ساعت است ولی همسر و اعضای خانواده از این استفاده ناراضی هستند و باعث ایجاد مشکل در رابطه می شود، باید قطعا اولویت بندی صورت بگیرد و نحوه استفاده از تلفن همراه، زمانی یا مکانی، تغییر داده شود.

۳- رفت و آمدهای زیاد

خانواده هایی که خیلی پر رفت و آمد هستند و وقت کافی برای خلوت کردن با یکدیگر ندارند و مرزهای درهم تنیده ای دارند و همسران نمی توانند ارتباط کلامی خوب برقرار سازند. مثلا فرض کنید خانواده ای که از هفت روز هفته، پنج روز مهمان داشته باشند.

از آیه به نکته نیز فهمیده می شود که آیا آدم کم رویی هستیم یا نه؟ اگر انسان از گفتن حق، کم رویی بکند و خجالت بکشد درست نیست، این حیای منفی است. بلکه حیای مثبت یعنی این که کار ناپسند را انجام ندهیم.

مهمان گرچه عزیز است ولی هم چو نفس

خفه می سازد اگر آید و بیرون نرود

پس باید رفت و آمدهای خود را باید مدیریت کرد که مرزهای خانواده از به هم نریزد.

 

۴- کار بیش از حد

که خیلی از ما طلبه ها به این امر مبتلا هستیم، کار بیش از حدی که برای خانواده نه وقت کافی می گذارد نه وقت با کیفیت، این امر یک آسیب جدی است که بین خانم ها و آقایان نیز تفاوت ندارد. مثلا خانمی که خود را در خانه خیلی خسته می سازد یا آقایان که وقت کافی و با انرژی برای هم ندارند و خانه در این صورت به رستوران و خوابگاه تبدیل می شود.

۵- کنیه و دشمنی

اگر ما کینه ای از همسر خود به دل بگیریم، این کینه مانع ارتباط کلامی بین ما خواهد شد.

وَ نَزَعْنََا مََا فِي صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ اَلْأَنْهََارُ وَ قََالُوا اَلْحَمْدُ لِلََّهِ اَلَّذِي هَدََانََا لِهََذََا وَ مََا كُنََّا لِنَهْتَدِيَ لَوْ لاََ أَنْ هَدََانَا اَللََّهُ لَقَدْ جََاءَتْ رُسُلُ رَبِّنََا بِالْحَقِّ وَ نُودُوا أَنْ تِلْكُمُ اَلْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهََا بِمََا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ‏ (سوره اعراف آیه۴۳)

و آنچه در دلها از کینه و حسد دارند، برمی‌کنیم (تا در صفا و صمیمیّت با هم زندگی کنند)؛ و از زیر (قصرها و درختان) آنها، نهرها جریان دارد؛ می‌گویند: «ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمتها) رهنمون شد؛ و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، ما (به اینها) راه نمی‌یافتیم! مسلّماً فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند!» و (در این هنگام) به آنان ندا داده می‌شود که: «این بهشت را در برابر اعمالی که انجام می‌دادید، به ارث بردید».

اولین جایگاه مساله کینه، خانواده است. که ما از همسر خود کینه نداشته باشیم و بتوانیم گذشت کنیم.

۶- نا امیدی از شکست های گذشته

آنقدر در زندگی با هسرمان صحبت کرده ایم و دعوا کرده ایم که دیگر حاضر به صحبت کردن نیستیم. و این کار نادرست است که روانشناسان به آن درماندگی آموخته شده می گویند. یعنی فردی یک کار را چند بار انجام می دهد و شکست می خورد. هر چند شرایط انجام در مراحل بعدی متفاوت است ولی این فرد بیان می دارد من شکست خواهم خورد و از انجام کار خودداری می کند و این اشتباه است.

۷- کم رویی

در پژوهشی انجام شده روی ۱۴۰ زن و مرد، این نتیجه به دست آمده است که زن و مرد هایی که کم روتر و خجالتی بودند، ناسازگاری بیشتری داشتند. فکر نکنیم هر کسی خجالتی تر و با حجب و حیا بود بهتر است، بله حیا خوب است ولی حیای مثبت نه حیای منفی.

این که فرد کم رو نمی تواند خواسته های حق خود را به همسرش بگوید، به همسرش ابراز محبت کند و از او تشکر کند. این مساله ناسازگاری ها را بالا می برد.

۸- ترس از عصبانیت همسر

گاهی وقت ها یکی از زن و مردها، وقتی به آن ها گفته شود بالای چشمشان ابرو است. زود عصبانی شده و داد می زند. در این صورت همسر او ترجیح می دهد که اصلا با او حرف نزند، که این مانع باید برطرف شود. برای کنترل خشم، راهکارهایی وجود دارد که در این باره می توانید به کتاب های خطر خشم گرفتگی نوشته دکتر مهکام و دکتر مصلحی و کتاب خشمت را غورت بده نوشته دکتر مجید جعفری، مراجعه کرده و استفاده بفرمایید.

پس دانسیتم که پیش از گفتگو باید موانع را برطرف کنیم، وقتی این کار را انجام دادیم حال نوبت به گام بعدی می رسد. یعنی مشخص کردن موضوع گفتگو. درباره چه مطلبی با همسر خود گفتگو کنیم. که این سوال برای خیلی ها پیش می آید که ما موضوعی برای گفتگو نداریم؟

 

موضوعاتی که همسران می توانند در مورد آن ها با هم صحبت کنند[۱]:

۱- در مورد اختلاف نظرهایی که بین همسران وجود دارد.

۲- در مورد نقاط مشترکی که بین همسران وجود دارد.

زمانی که می دانید اگر با اختلاف ها بخواهید گفتگوی خود را آغاز کنید باعث درگیری می شود، می توانید در مورد نقاط مشترک صحبت کنید. مثلا: تفریحاتی که همسران با هم دارند، علایق مشترک، امور روزمره، گاهی تصور می شود که اگر درباره آب و هوا صحبت شود بیهوده خواهد بود که این گونه نیست، زیرا خداوند متعال در اولین گفتگو به حضرت موسی علیه سلام می فرماید:

این چیست موسی در دست تو؟

در این مثال خداوند می خواهد با حضرت موسی علیه السلام گفتگو انجام دهد، و ایجاد عاطفی کرده و ترس او را کاهش دهد.

در زندگی امام خمینی ره بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران می توان دید که در امور عادی زندگی با اهل خانواده صحبت می کرد.

 

 

۳- خاطرات خوب گذشته

می توان از خاطرات خوب گذشته صحبت کرد و آن ها را یادآوری کرد. گاهی می توان فیلم ها یا عکس هایی که از گذشته داریم را با هم نگاه کرده و در موردشان صحبت کنیم.

۴- صحبت در مورد مسائل دینی

چقدر خوب است که همسران بتوانند در مورد مسائل دینی با هم صحبت و گفتگو داشته باشند.

۵- صحبت در مورد مسائل علمی

که خانواده ها می توانند در مورد مسائل علمی که می آموزند با هم صحبت کرده و گفتگو داشته باشند.

۶- تحسین کلامی

زمانی که همسران در صحبت و گفتگو موضوعی را بیان می کنند که خوب است، یکدیگر را تحسین کنند چون باعث تشویق می شود.

۷- تربیت فرزند

امروزه یکی از مشکلات والدین این است که در مورد تربیت فرزند با هم گفتگو و صحبتی ندارند. و به خاطر همین دچار مشکل و اختلاف می شوند.

 

گام بعد از این که دانستیم در مورد چه موضوعاتی گفتگو کنیم این است که در مورد چه موضوعاتی نباید صحبت کرد.

موضوعاتی که نباید در مورد آن ها گفتگو کرد:

۱- در مورد دیگران

این که دیگران چه کار انجام می دهند و چکار می کنند. زیرا منشاء خیلی از اختلاف ها از صحبت درباره دیگران آغاز می شود. مثلا: برادرت تو همچین کاری را انجام داده است.

۲- صحبت در مورد گذشته های تلخ

نباید مداوم خاطرات منفی خود را بازگو کرد زیرا باعث ایجاد احساس منفی شده و گفتگو را متوقف می کند.

۳- در مورد مسائلی که آگاهی نداریم

در شرع نیز به این مساله اشاره شده است که در مورد مسائلی که اطلاع ندارید صحبت نکنید.

 

۴- موضوعات حساسیت برانگیز

زمانی که همسران در مورد موضوعی حساسیت دارند. نباید درباره آن گفتگو و صحبت کرد. زیرا با مطرح کردن موضوع حساس باعث قفل شدن فکر همسر می شود و گفتگوی مفید شکل نمی گیرد. پس همسران باید موضوعات حساسیت برانگیز زندگی خود را کشف کنند.

۵- در مورد برخی از مشاغل شغلی و شخصی صحبت نکنیم زیرا لزومی ندارد.

گاهی مواقع خانم ها و آقایان انتظار دارند مسائل روزمره خود را در مکان شغلی به صورت جزئی بیان کنند. که این درست نیست. مثلا خانم از آقا می پرسد در اداره چه اتفاقاتی افتاده یا آقا از خانم می پرسد قبلا چه خواستگارهایی داشته است. که این مسائل باعث ایجاد اختلاف بین همسران می شود. یکی از بزرگان مثال قشنگی می زدند که زندگی کسی را زیر و رو نکنید زیرا با شخم زدن یک باغچه زیبا نیز در آن کرمی پیدا خواهد شد.

 

مرحله دوم: یک مرحله بسیار مهم در گفتگو، گوش دادن فعال است.

قبل از شروع صحبت باید گوش داد.

به سقراط گفتند: که چرا تو کم حرف می زنی و کم غذا میخوری؟ گفت: چون من مثل مردم نیستم، مردم زنده هستند که غذا بخورند، من به اندازه غذا می خورم که زنده باشم. و چون خدا به من یک دهان و زبان داده ولی دو گوش، دو برابر آنچه که حرف می زنم، می شنوم و گوش می دهم.

خیلی مهم است که ما گوش بدهیم و خوب گوش بدهیم.

که در این آیه ۶۱ سوره توبه به گوش بودن پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اشاره شده است که از طرف مردم به ذم گرفته شده بود ولی خداوند متعال گوش بودن پیامبر را مدح بیان می کند.

نقل شده است از دیلم بن عمر که در شام اهل بیت عصمت و طهارت را آوردند در کنار درب مسجد که اسیران را جمع کرده بودند در بین آنها علی بن حسین علیه السلام را نیز دیدم. که یکی از بزرگان شام در مقابل امام سجاد علیه السلام قرار گرفت و شروع کرد به حرف زدن، سپاس خداوندی که شما را کشت، شما را هلاک کرد، ریشه فتنه را قطع کرد و از این حرف ها زد و امام سجاد علیه السلام نیز گوش می داد، حضرت بعد از تمام شدن حرف های او بیان کردند: هر چه کینه داشتی بیان کردی و من گوش دادم و حالا نوبت توست که همان گونه که من گوش دادم تو نیز به حرف های من گوش بدهی. ما می آموزیم که انسان مقابل دشمن خود که ناسزا گویی می کند اینقدر سعه صدر دارد خوب گوش می دهد.

اما گاهی ما مقابل همسر خود صبر نداریم که حرف های او را گوش بدهیم.

مشاوران خوب، مشاورانی هستند که خوب گوش بدهند زیرا خوب گوش دادن ۸۰ درصد مسائل مراجعان را حل خواهد کرد، زیرا خوب گوش دادن باعث تخلیه هیجانی مراجع خواهد شد.

 

گام های گوش دادن فعال:

۱- بر طرف کردن موانع گوش دادن فعال

موانع گوش دادن فعال[۲]

۱- ذهن خوانی

همسر مشغول حرف زدن است، طرف مقابل از حرف های او ذهن خوانی می کند. مثلا خانم خانه در مورد نخریدن وسایل صحبت می کند، مرد خانه از بیان های او غرزدن و اذیت کردن را ذهن خوانی می کند. حتی در صورتی که حرف همسر خود را می دانیم نباید ذهن خوانی بکنیم.

۲- مرور ذهنی

همسر مشغول حرف زدن است ما داریم جواب خود را مرور می کنیم تا جوابی دندان شکن بدهیم و حال او را بگیریم تا دیگر حرف نزند.

۳- گوش دادن انتخابی

گاهی مواقع ما قسمت هایی از صحبت های همسر خود را گوش می دهیم که به نفع ما است.

۴- قضاوت کردن

هنوز صحبت های همسر ما تمام نشده ما قضاوت خود را انجام داده ایم. مادری وارد اتاق شد و دید فرزندش دو سیب دارد و یکی را می خورد، به او روی کرد و گفت سیب دیگر را به من می دهی، فرزندش با شنیدن این حرف ، آن سیب را نیز گاز گرفت، مادر به او گفت: تو چقدر خود خواه و بخیل هستی و این را چه کسی به تو آموخته است. فرزندش جواب داد مادر بیا این سیب شیرین تر است این برای تو. حال ما در زندگی گاهی این گونه عمل می کنیم و سریع نسبت به حرف های همسر خود قضاوت می کنیم.

۵- نصیحت کردن

همسر ما شروع به صحبت کردن می کند، ما حرف های او را قطع کرده و شروع به نصیحت کردن می کنیم. نصیحت کردن در اصل بد نیست، ولی نه قبل از گوش دادن حرف های طرف مقابل، این کار خلاف قواعد گفتگو کردن است.

۶- بگو مگو کردن ( مراء و جدل )

این که حرف های طرف مقابل را سریع گوش داده و جواب می دهیم و او نیز همین کار را انجام می دهد. و  این رفت و برگشت چندین بار تکرار می شود.

۷- خود را محق دانستن

این که فرد از ابتدای گفتگو خود را در مسند حق دانسته و همسر خود را در مسند باطل، و با این دید وارد گفتگو شده و به عنوان وکیل مدافع از حقانیت، حرف های طرف مقابل را نشنویم و فقط حرف خود را بگویم و هیچ احتمال گفتن حرف حقی را از همسر خود نداریم.

یکی از ویژگی های رهبری که نزدیکان و دیگران به آن اعتراف دارند این است، ایشان در مباحثات خیلی با حرارت از حق صحبت می کردند ولی چون انسان منصفی بودند در صورتی که می دیدند طرف مقابل حرفی حقی را می زند و از گفته ایشان متقن تر است می پذیرفتند.

۸- منحرف کردن بحث

یکی از همسران از دیگری انتقاد می کند، همسر دیگر با شوخی کردن کلا بحث را منحرف می کند و نمی گذارد اصلا گفتگو شکل بگیرد.

۹- تسکین دادن

همسر به جای این که فعالانه گوش بدهد به همسر خود می گوید در حرف زدن شما درست می گویید و نمی گذاریم او حرف بزند بلکه فقط به او تسکین می دهیم.

۱۰- خیال پردازی

همسر به جای این که به حرف های همسر خود فعالانه گوش دهد، خیال پردازی می کند.

 

حال بعد از شناخت موانع گوش دادن فعال باید راهکارهای گوش دادن فعال را بیاموزیم. و مصداق این آیه قرآن باشیم:

اَلَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولََئِكَ اَلَّذِينَ هَدََاهُمُ اَللََّهُ وَ أُولََئِكَ هُمْ أُولُوا اَلْأَلْبََابِ‏ (سوره زمر آیه ۱۸)

همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند.

 

راهکارهای گوش دادن فعال[۳]:

۱- بازگو کردن حرف های همسر:

بعد از حرف زدن همسر، گزیده صحبت های او را بیان کنیم.

۲- روشن صحبت کردن:

بعد از شنیدن حرف های همسر خود، گفته های او را به صورت روشن و شفاف بازگو کنیم.

۳- بازخورد دادن:

یعنی بعد از شنیدن صحبت های همسر خود به او بازخورد بدهیم که می تواند به صورت کلامی باشد، تا همسر ما بداند به حرفهایش گوش می دهیم، که این بازخورد باید:

الف) فوری باشد. نه بعد از ۵ دقیقه تازه بگویم، بله گفته شما درست است.

ب) صادقانه باشد. اگر از کلمه درست استفاده می کنیم، واقعا اعتقاد داریم که درست است.

ج) حمایت کننده باشد. از کلماتی استفاده کنیم که همسر خود را برای گفتگوی کلامی ترغیب کنیم و او را به ادامه صحبت تشویق کنیم.

۴- استفاده از زبان بدن:

ما در گفتگوهای خود برای ارتباط با دیگران یا همسر خود باید از زبان بدن استفاده کنیم، یعنی تکان دادن سر، حالت بدن و …. .

۵- ارتباط دو سویه:

برای ارتباط با همسر و دیگران فقط ساکت بودن کافی نیست بلکه ما نیز باید از طریق سخن گفتن به او پیام بدهیم که ما پیام شما را دریافت کرده ایم و این بهتر است با پیام من باشد، یعنی من این گونه فکر می کنم یا متوجه می شوم، نه این که تو این گونه فکر می کنی یا تو متوجه نمی شوی.

۶- پرسیدن سوال:

ما در ارتباط برای گوش دادن فعال و ایجاد ارتباط موثر می توانیم سوال بپرسیم.

۷- همدلی در ارتباط با همسر خود:

زیرا زمانی که همسر ما از اذیت کردن های فرزندان حرف می زند ما به جای این که فقط بگویم بله خوب، بیان کنیم که عجب، من ناراحت هستم که در کنار شما نیستم تا به شما کمک کنم و از این سختی چیزی را کاهش دهم. یعنی بیان و انعکاس احساسی، که این همدلی خیلی مهم است.

۸- عوض کردن نقش ( گاهی خود را جای همسرمان قرار دهیم)

در گفتگو با همسر خود، خویش را جای همسرمان قرار دهیم و ببینیم اگر جای همسرمان بودیم دوست داشتیم الان با ما چگونه برخورد کنند و حرف هایمان را گوش دهند.

در جلسه بعد به مرحله این که حال ما می خواهیم صحبت کنیم.

پس خلاصه بحث: در ابتدا موانع گفتگو را برطرف کنیم. تعیین کردن موضوع گفتگو، وارد گفتگو شدن و خوب گوش دادن و خوب صحبت کردن.

 

[۱] . ر. ک، تا ساحل آرامش، گام های موفقیت در زندگی مشترک، محسن ولدی، قم – جامعه الزهرا، چاپ ۱۹، ۱۳۹۲، ج ۲، ص ۱۹ تا ۳۹٫

[۲] . راهنمای نامزدی، عباس علی هراتیان، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، مرکز مشاوره ماوا، ج ۴، ۱۳۹۶، ص ۱۲ تا ۱۴٫

[۳] . راهنمای نامزدی، عباس علی هراتیان، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، مرکز مشاوره ماوا، ج ۴، ۱۳۹۶، ص ۱۸ تا ۲۱٫